Celowość składki jest ważną i oczywistą jej cechą. W klasycznym ujęciu i w tradycyjnych metodach ubezpieczeniowych ta właśnie cecha składki była ściśle powiązana z metodą gromadzenia funduszów ubezpieczeniowych. Gromadzenie funduszów odbywało się w dłuższych przedziałach czasu na zasadach tzw. kapitalizacji składki i gromadzenia rezerw ubezpieczeniowych. W gospodarce planowej zaniechano tej metody gromadzenia funduszów ubezpieczeniowych, a do celowości składki ubezpieczeniowej nie przywiązywano większego znaczenia, uważając ją nawet „za problematyczny element systemu finansowego”. Gromadzenie funduszów ubezpieczeniowych na zasadach tzw. kapitalizacji składki i gromadzenie rezerw ubezpieczeniowych wymaga istnienia rynku pieniężnego i rynku kapitałowego, a więc i rozwiniętej bankowości. Tego rodzaju warunki są spełnione wyłącznie w krajach rozwiniętych gospodarczo. Jednakże i w tych krajach dał się zaobserwować trwający od lat osiemdziesiątych odwrót od kapitalizacji składki i gromadzenia rezerw ubezpieczeniowych w dłuższych przedziałach czasu jako metody gromadzenia funduszów ubezpieczeniowych. Pojawiły się natomiast rozmaite systemy partycypacji, tzn. bieżącego, głównie rocznego, równoważenia funduszów ubezpieczeniowych. Odrębność finansowa funduszu ubezpieczeniowego w stosunku do finansowania budżetowego poczęła zanikać ze względu na to, że na ogół równowagę finansową funduszom ubezpieczeniowym zapewniała coroczna dotacja z budżetu państwowego lub rzadziej – także z budżetów lokalnych. Tendencją i wspólnym elementem przeprowadzanych, począwszy od lat osiemdziesiątych, zmian w ubezpieczeniu społecznym w rozmaitych krajach świata jest odejście od systemów partycypacji (i finansowania świadczeń z bieżących składek) na rzecz rozmaitych systemów kapitalizacji składki. Łączy się to ze wzmocnieniem pełnionej przez ubezpieczenie funkcji gromadzenia oszczędności i doprowadza nawet w niektórych krajach do wyodrębnienia indywidualnych kont ubezpieczeniowych. Największy rozgłos uzyskały jednak przeprowadzone w tym kierunku zmiany w Chile, Singapurze i w Meksyku. Obecne tendencje rozwojowe powodują, że bardziej wyrazistą cechą składki ubezpieczeniowej jest odpłatność. W znaczeniu formalnym odpłatność oznacza, że warunkiem uzyskania prawa do świadczeń ubezpieczeniowych jest fakt uprzedniego opłacenia składki. W znaczeniu materialnym odpłatność wyraża się we wzajemności składki i świadczenia w stosunku ubezpieczeniowym, co ma znaczenie zarówno dla konstrukcji i wymiaru składki, jak i dla konstrukcji i wymiaru świadczenia. Jeżeli w ubezpieczeniu społecznym przywiązuje się większe znaczenie do funkcji zabezpieczenia warunków egzystencji, to odpłatność ma w zasadzie znaczenie wyłącznie formalne. Natomiast jeśli w ubezpieczeniu społecznym przywiązuje się większą wagę do funkcji gromadzenia oszczędności, to odpłatność jako cecha składki ubezpieczeniowej przejawiać się będzie w pełnym zakresie. Rozpatrując problem konstrukcji składki w tym kontekście należy zwrócić uwagę na podstawę wymiaru składki w ubezpieczeniu społecznym oraz na rozłożenie ciężaru składki między pracowników i pracodawców. Rozpatrując problem rozłożenia ciężaru składki ubezpieczeniowej między pracowników i pracodawców trzeba uwzględniać przede wszystkim różne możliwości co do przerzucalności ciężaru składki ubezpieczeniowej na osoby trzecie. Niezależnie bowiem od tego, jak bardzo krytycznie ocenialibyśmy samo zjawisko przerzucalności składki ubezpieczeniowej, to wydaje się, że jest ono nieuniknione, a więc należy je brać pod uwagę. Większe możliwości przerzucalności składki ubezpieczeniowej na osoby trzecie mają pracodawcy. Może to skłaniać do obciążenia składką w większym stopniu, a skrajnie rzecz ujmując, nawet w całości, pracowników. Obciążanie składką ubezpieczeniową w większym stopniu pracowników jest tym bardziej uzasadnione, im większą rolę odgrywa w ubezpieczeniu społecznym funkcja gromadzenia oszczędności. Szerokie stosunkowo możliwości przerzucalności składki ubezpieczeniowej – czy to w drodze podwyżki cen, czy też obniżki płac – stanowią równocześnie o redystrybucyjnym charakterze tej składki, przy czym zarówno kierunki, jak i skala tej redystrybucji są bardzo trudne do jednoznacznej oceny, co, ogólnie biorąc, jest słabą stroną składki ubezpieczeniowej. Całkowite wyeliminowanie redystrybucyjnego charakteru składki, deklarowane w systemach ubezpieczeń społecznych organizowanych na zasadach indywidualnych kont ubezpieczeniowych, jest niemożliwe; fakt redystrybucyjnego jej charakteru w funkcjonowaniu ubezpieczenia społecznego przesądza o relacjach między funkcją zabezpieczenia warunków egzystencji i funkcją gromadzenia oszczędności w tym systemie.