Systematyka długu publicznego może być dokonywana z kilku punktów widzenia, a mianowicie: kredytobiorcy, kredytodawcy i rodzaju długu. Kredytobiorcami, dla których kredyt stanowi uzupełniające źródło dochodów budżetowych, są państwo i samorząd terytorialny. Grono kredytodawców jest stosunkowo liczne. Należą do nich banki centralne (emisyjne) i komercyjne, instytucje ubezpieczeniowe, gospodarstwa domowe (ludność), przedsiębiorstwa krajowe, rząd oraz instytucje i przedsiębiorstwa zagraniczne. Większość zaciąganych kredytów pochodzi od podmiotów rodzimych. Szczególną rolę w odniesieniu do kredytów wewnętrznych odgrywają banki centralne (emisyjne). Zakres kredytowania przez banki centralne zależy od ich pozycji. Jeżeli bank centralny jest uzależniony od ministra skarbu, to zakres kredytowania jest stosunkowo szeroki (minister skarbu ma większe możliwości oddziaływania na bank centralny, by z emisji pieniądza zostały częściowo sfinansowane wydatki budżetowe). W związku z tym, że kredytowanie jest akceptowane przez podatników, skłonność do sięgania po emisję pieniądza jest znaczna. Powoduje to oczywiście wzrost podaży pieniądza, któremu nie towarzyszy podaż towarów i usług, co jest jednoznaczne z nasileniem się inflacji ze wszystkimi ujemnymi jej następstwami. Mniejszy jest zakres kredytowania przez banki centralne mające wobec ministra skarbu pozycję autonomiczną, jak np. Niemiecki Bank Federalny (Deutsche Bundesbank). Autonomia banku jest wówczas gwarantowana konstytucyjnie. Nie oznacza to, że rząd jest w ogóle pozbawiony wpływu na bank centralny; ma on bowiem kompetencje do obsadzania stanowisk bankowych i przez to kształtuje politykę kadrową. Wreszcie rząd ma prawo emisji papierów wartościowych, do których zakupu jest m.in. zobowiązany bank emisyjny, co stanowi formą uzyskania kredytu. Tak więc nader powszechny pogląd, że autonomiczny bank centralny nie finansuje budżetu, nie jest uzasadniony. Banki komercyjne udzielają budżetowi kredytu na warunkach rynkowych. Warunki te odnoszą się zarówno do terminu spłaty, jak i wysokości odsetek. Odsetki stanowią cenę korzystania z kredytu. Spłata kredytu i odsetek stanowi obciążenie przyszłych wpływów podatkowych. Dlatego istotnego znaczenia nabiera kształtowanie polityki zadłużenia publicznego (ang. debt management). Obsługa długu publicznego odgrywa bowiem coraz większą rolę w dziedzinie polityki finansowej państwa i samorządu terytorialnego. Kredyty zaciągane w bankach komercyjnych mają formę różnego rodzaju papierów wartościowych, w których określone są warunki spłaty i oprocentowania. Kredyty te mogą mieć formę bezpośrednich wypłat na rzecz kredytobiorców. Podobne formy mają kredyty zaciągane w instytucjach ubezpieczeniowych. Instytucje te dysponują środkami, które nie są zaangażowane w wypłatę odszkodowań, i lokuje się je w bankach. Tego rodzaju lokaty stanowią źródło udzielanych kredytów. Źródło kredytu publicznego mogą stanowić także środki gospodarstw domowych. Państwo sprzedaje obligacje, oferując korzystne warunki lokowania pieniędzy (np. oprocentowanie jest ustalone na poziomie lub powyżej stopy inflacji). Wówczas gospodarstwa domowe realnie korzystają z zakupu obligacji. Państwo sięga niekiedy do pożyczek przymusowych od gospodarstw domowych. Jest to rzadkie zjawisko i budzi wiele kontrowersji, gdyż kojarzy się z podatkami. Ponadto warunki takiej pożyczki są raniej korzystne od oferowanych na rynku. Na ogół do takiej formy pożyczki państwo sięga w okresach szczególnych trudności gospodarczych i finansowych, uszczuplając dochody ludności w sposób parapodatkowy. Charakterystyczne jest dostosowanie się państwa do zróżnicowanych warunków rynkowych dotyczących zaciąganych pożyczek. Dzięki elastyczności ułatwiona jest dostępność pożyczek, gdyż interesy różnych kredytobiorców są zabezpieczone. Państwo zachowuje się na rynku podobnie jak każdy inny kredytobiorca, co sprzyja zaufaniu kredytodawców. Mało widoczne jest tu władztwo państwa. Duże znaczenie mają pożyczki zagraniczne zaciągane przez państwo i samorząd terytorialny. Mają one tę zaletę, że nie obciążają krajowego produktu społecznego. Następuje bowiem transfer środków między poszczególnymi krajami. Pożyczki zagraniczne są zaciągane wówczas, gdy w kraju brakuje możliwości kredytowania lub są one stosunkowo skromne. Jednym z powodów uciekania się do pożyczek zagranicznych może być opór polityczny w stosunku do zadłużenia wewnętrznego. Kredytodawcami będą wtedy przede wszystkim zagraniczne banki komercyjne i rządy. Banki komercyjne udzielają kredytu na zasadach rynkowych i mogą domagać się poręczenia od własnych rządów, gdy zaufanie do dłużnika jest ograniczone, m.in.ze względu na wysoki stopień jego zadłużenia. Mogą to być również kredyty typowo komercyjne i bez poręczeń rządowych. Kredyty poręczane przez rządy są łagodniejszą formą zadłużenia, gdyż pozwalają one na prowadzenie negocjacji na temat terminu spłaty i wysokości odsetek. Jednakże rządy nie są zbyt skłonne do udzielania tych poręczeń, powoduje to bowiem ich uzależnienie od licznych powiązań międzynarodowych. Ponadto z kredytami gwarantowanymi mogą się wiązać warunki polityczne, których spełnienie może być trudne dla kredytobiorcy. Jednakże coraz więcej krajów zaciąga kredyty zagraniczne, gdyż celowość takiego postępowania łatwiej jest wytłumaczyć społeczeństwu. Twierdzi się niekiedy, że kredyty zostały udzielone w ramach pomocy zagranicznej. Charakterystyczne jest to, że poszczególne kraje są coraz bardziej zadłużone za granicą. Z kolei szanse na spłatę kredytów i odsetek maleją, zwłaszcza w odniesieniu do krajów najbiedniejszych. Odraczanie spłaty kredytów może powodować, na skutek inflacji, spadek ich realnej wartości. Zależy to w znacznej mierze od poziomu odsetek. W związku ze spłatą długów na jedną kwestię warto zwrócić uwagę, gdyż jest ona zwykle pomijana. Otóż kraje dłużnicze często spłacają kredyt dochodami z tytułu eksportu towarów do kraju kredytodawcy. Eksport kraju zadłużonego do kraju kredytodawcy jest na ogół trudniejszy, gdyż eksporterzy działają pod presją konieczności spłaty kredytu. Wykorzystują to importerzy, oferując niższe ceny, na co przystaje eksporter znajdujący się w sytuacji przymusowej. Takie praktyki prowadzą do transferu części produktu społecznego w postaci różnicy między ceną oferowaną przez importera a możliwą do uzyskania na rynku międzynarodowym. Należy na ten aspekt spłaty kredytu zwrócić uwagę, gdyż kraje zadłużone spłacają kredyt i odsetki oraz dodatkowo są zmuszone do sprzedaży towarów w kraju kredytobiorcy po niskich cenach, przez co ponoszą dodatkowe obciążenia. Tych obciążeń nie łączy się ze spłatą długów. Zjawisko to jest dostrzegalne m.in. na tle zadłużenia zagranicznego Polski. Dlatego należy zwrócić uwagę na sposób uzyskiwania przez kredytobiorcę środków na spłatę kredytu zagranicznego. Z zadłużeniem zagranicznym wiąże się zjawisko jego kumulacji. Coraz więcej krajów zaciąga kredyt za granicą i coraz mniej krajów go regularnie spłaca. Zjawisko to może spowodować załamanie się międzynarodowego systemu kredytowego. Jak dotąd, skutki tego zjawiska są odraczane. Zauważalna jest jednak erozja międzynarodowego systemu kredytowego. Pod względem rodzajowym kredyt publiczny jest zróżnicowany. W zależności od terminu, na jaki został zaciągnięty, wyróżniamy kredyt: krótko-, średnio- i długoterminowy. Kredyty są wykorzystywane zarówno w celu zapewnienia płynności kasowej (tzw. kredyty kasowe), jak i pokrycia wydatków budżetowych. Kredyty kasowe stanowią jedynie formę przejściowego finansowania trudności związanych z zapewnieniem płyn- n°ści i nie ujmuje się ich w budżecie. Natomiast kredyty zaciągnięte w celu pokrycia Wydatków budżetowych są ujęte w budżecie i należą do długu publicznego.
