Podstawą podatku jest dochód, chociaż w pewnych okolicznościach jest nią przychód. Od dochodu ustalonego po potrąceniu kosztów uzyskania przychodu odlicza się jeszcze niektóre rodzaje świadczeń. Zatem w celu ustalenia dochodu potrąca się najpierw koszty uzyskania przychodów, przy ustalaniu zaś podstawy opodatkowania potrąca się jeszcze niektóre świadczenia. Są to m.in.: ⦁ darowizny na cele naukowe, naukowo-techniczne, oświatowe itp.; ⦁ renty i inne trwałe ciężary wynikające z tytułu prawnego, nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów; ⦁ składki na rzecz organizacji, do których przynależność podatnika jest obowiązkowa; ⦁ niektóre wydatki poniesione na cele mieszkaniowe; ⦁ wydatki poniesione na budowę własnego budynku mieszkalnego wielorodzinnego; ⦁ wydatki ponoszone na odpłatne dokształcanie i doskonalenie zawodowe do wysokości miesięcznego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej; ⦁ wydatki ponoszone przez podatnika na odpłatne kształcenie dzieci i młodzieży w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych; ⦁ wydatki na cele rehabilitacyjne, ponoszone przez podatnika będącego osobą niepełnosprawną lub podatnika, na którego utrzymaniu są osoby niepełnosprawne; ⦁ wydatki poniesione na cele emerytalne, nabycie akcji itp. do określonej wysokości. Przepisy ustawy bardziej szczegółowo określają sposoby potrącania poszczególnych rodzajów wydatków. Przede wszystkim należy zauważyć, że podatek dochodowy nie określa minimum egzystencji. Konstrukcja tego podatku odbiega przez to od istoty opodatkowania dochodu osób fizycznych, gdyż brakuje wyraźnie określonego minimum wolnego od podatku. Jest to minimum chroniące osoby mniej zamożne przed opodatkowaniem skromnych dochodów. Ma ono nie tylko znaczenie ekonomiczne, ale również społeczne i cywilizacyjne. Zmiany skali podatkowej, dokonywane corocznie, powodują destabilizację obciążenia i mają na uwadze jedynie aspekt fiskalny (zapewnienie dochodu budżetowi), co jest sprzeczne z podstawowymi zasadami ustalania podatku dochodowego od osób fizycznych. Dokonywanie zmian skali podatkowej w ślad za kształtowaniem się przeciętnych wynagrodzeń w gospodarce narodowej, przy niejasno określonych kryteriach ustalania stopy inflacji, nie stanowi waloryzacji podstawy opodatkowania. Poza tym nawiązywanie do przeciętnych wynagrodzeń w gospodarce narodowej stanowi echo tezy, że dochód tworzy tylko działalność produkcyjna. Pobór podatku następuje w formie zaliczek odprowadzanych przez pracodawców oraz instytucje i organizacje wypłacające dochody, które podlegają opodatkowaniu. Wysokość zaliczki zależy od wysokości wypłacanego wynagrodzenia. Osoby uzyskujące dochody w kraju i za granicą odliczają od kwoty całego obciążenia podatek zapłacony w obcym kraju. Procedura takiego opodatkowania polega na tym, że najpierw dochody są kumulowane, następnie od łącznej sumy oblicza się podatek i od jego kwoty potrąca się podatek zapłacony za granicą. Tego rodzaju postępowa nie jest stosowane wówczas, gdy między zainteresowanymi krajami nie zostały zawarta umowy o zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu. Stosowane jest również zryczałtowane opodatkowanie dochodu osób fizycznych, co ma miejsce w następujących przypadkach: ⦁ w wysokości 20% podatek opłacają osoby nie mające miejsca zamieszkania w Polsce i osiągające na jej terytorium dochody z tytułu: samodzielnie wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, oświatowej, publicystycznej, praw autorskich, praw d° projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych (w tyto również ze sprzedaży tych praw), należności za udostępnienie tajemnicy receptury lub procesu produkcyjnego, użytkowania lub prawa do użytkowania urządzenia przemysłowego, handlowego lub naukowego, udostępnienia informacji związanych ze zdobytym doświadczeniem w dziedzinie przemysłowej, handlowej lub naukowej (know-how); ⦁ w wysokości 25% obciążony jest dochód z nie ujawnionych źródeł przychodów; ⦁ w wysokości 10% obciążone są nagrody lub premie wygrane w konkursach i grach; ⦁ w wysokości 20% obciążone są dochody uzyskane z pożyczek i dywidend, wynagrodzeń otrzymanych za udzielenie pomocy policji, organom kontroli skarbowej, Straży Granicznej lub Urzędowi Ochrony Państwa, wypłacanych z funduszu operacyjnego. Osobną i ważną kwestią jest opodatkowanie rodziny i osób samotnych. Małżonkowie mogą opodatkować się łącznie lub odrębnie. Jeżeli wybiorą opodatkowanie łączne (tzw. spring), to wówczas w celu określenia stawki podatkowej ich dochody kumuluje się i następnie dzieli dochód na połowę, od której jest pobierany podatek w podwójnej wysokości. Pomniejsza to podatek roczny, lecz jeżeli oboje małżonkowie osiągają dochód, to będą opłacać pełne zaliczki. Obniżenie zaliczek z 45 do 33% i z 33 do 21 % przysługuje tylko tym małżeństwom, w których jedno z małżonków nie osiąga w ogóle dochodu, i rodzinom niepełnym, w których dzieci nie osiągają żadnych dochodów. Notabene trudno zrozumieć, dlaczego pracujący małżonkowie mają w ciągu roku płacić pełne zaliczki, skoro po dokonaniu rocznego rozliczenia urzędy skarbowe zwracają część pobranego w formie zaliczek podatku. Jest to nie oprocentowane kredytowanie budżetu. Samotni rodzice mogą, niezależnie od wysokości dochodu, opodatkować się w podobny sposób jak małżeństwa. Dotyczy to rodziców dzieci małoletnich i niepełnosprawnych bez względu na wiek. Z tego przywileju nie mogą korzystać małżonkowie lub sa- motni rodzice opłacają ryczałt od obrotu.