Podatki od wydatków (albo od kosztów), nazwane też konsumpcyjnymi, znajdują zastosowanie w stosunku do wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe jako finalnych odbiorców dóbr i usług, i to nawet niezależnie od tego, kto dokonuje przekazania należności podatkowych. W państwach o gospodarce rynkowej zalicza się tu po- , datki obrotowe o różnorodnej konstrukcji, które można jednak sprowadzić do trzech I następujących grup: ⦁ podatki obrotowe wielofazowe, ⦁ podatki obrotowe jednofazowe, ⦁ podatki od wartości dodanej. W krajach o gospodarce planowej podatki obrotowe traktuje się jako podatki przychodowe, obciążające podmioty gospodarcze (głównie przedsiębiorstwa państwowe), co jest związane z odmawianiem tym podatkom znaczenia podatków obciążających gospodarstwa domowe. Lansowana jest w tych krajach, także przez naukę finansów, teza o tzw. obumieraniu podatków od ludności, głosząca, że utrzymanie zapewnia państwu działalność gospodarcza tego państwa, prowadzona w formie przedsiębiorstw państwowych. Wśród podatków konsumpcyjnych na uwagę zasługuje akcyza, tzn. podatek nakładany na towary powszechnego spożycia (takie jak sól, tytoń, alkohol, benzyna i oleje napędowe), na których produkcję i dystrybucję władza publiczna dotąd posiada monopol. Akcyza utrzymuje się współcześnie nawet i w tych państwach, w których produkcja i dystrybucja towarów akcyzowanych nie jest przedmiotem ani monopolu państwowego, ani nawet koncesjonowania ze strony państwa. Akcyzę z czasem zaczęto także odnosić do towarów uznanych za luksusowe (np. luksusowych samochodów). Podatki konsumpcyjne zyskują na znaczeniu w związku z ich upowszechnieniem w tych krajach, w których istnieje podatek od wartości dodanej, nazywany również powszechnym podatkiem obrotowym. W systematyce podatków, obok podziału przedmiotowego, znajduje zastosowanie podział podatków według tego, kto ponosi ich ciężar, co pozwala na rozróżnienie podatków bezpośrednich oraz pośrednich. Podatki bezpośrednie to takie, których ciężar ponosi bezpośrednio ten podmiot, na który podatek jest nakładany, czyli – inaczej mówiąc – takie podatki, które obciążają bezpośrednio dochód lub majątek podatnika. Natomiast podatki pośrednie to takie, których ciężar nie jest ponoszony przez podmioty, na które podatek jest nakładany, lecz przez osoby trzecie. Podmioty, na które nakładane są podatki pośrednie, są jedynie łącznikiem pomiędzy władzą publiczną, ustanawiającą podatki, a tymi, którzy naprawdę mają ponosić ich ciężar. Podział podatków na bezpośrednie i pośrednie jest związany z przerzucalnością podatków. Podatki bezpośrednie uważa się na ogół na nieprzerzucalne (tzn. takie, których ciężar ponosi podmiot zobowiązany do zapłaty podatku, gdyż nie może tego ciężaru przenosić na inne podmioty), a podatki pośrednie uważa się zaprzerzucalne (tzn. takie, których ciężar jest przerzucany na inne podmioty i faktycznie ponoszone przez te podmioty, a nie przez podmioty zobowiązane do zapłaty podatku). Podział podatków na bezpośrednie i pośrednie opiera się także na związku między źródłem pokrycia podatku a podstawą jego wymiaru. Źródłem pokrycia podatku może być zasadniczo tylko dochód lub majątek, a więc – zgodnie z tym zakresem – podatkami bezpośrednimi są tylko podatki wymierzane od dochodu lub majątku, a wszystkie inne są podatkami pośrednimi, a to dlatego, że sięgają do dochodu lub majątku nie wprost, ale poprzez przychód, konsumpcję itp. Można się spotkać z poglądem, zgodnie z którym wszystkie podatki są w istocie przerzucalne (łatwiej lub trudniej), co pozbawia znaczenia podział podatków na bezpośrednie i pośrednie, a zwłaszcza wiązania go ze zjawiskiem przerzucalności podatków. Pojęcie podatków majątkowych i dochodowych oraz podatków przychodowych i konsumpcyjnych można dzielić w następujący sposób: ⦁ podatki majątkowe i dochodowe są podatkami bezpośrednimi, ⦁ podatki przychodowe i podatki od wydatków, czyli konsumpcyjne, są podatkami pośrednimi. Innym stosowanym kryterium klasyfikacji podatków jest kryterium podmiotowe, tj. podział podatków według podmiotu (tzw. podmiotu czynnego), który nakłada podatek i na rzecz którego podatek jest pobierany, oraz według podmiotu (tzw. podmiotu biernego), na który nakładany jest podatek i który jest zobowiązany do jego zapłacenia. Klasyfikacja według podmiotu czynnego pozwala wyodrębnić podatki państwowe, czyli nakładane przez władze państwowe i wpływające do budżetu państwowego,podatki samorządowe, czyli nakładane przez władze samorządowe i wpływające do budżetów samorządów terytorialnych, podatki na rzecz kościołów i związków wyznaniowych, czyli nakładane przez władze kościołów i związków wyznaniowych i wpływające do ich budżetów, oraz podatki na rzecz innych związków publicznoprawnych, o ile posiadają one tzw. władztwo podatkowe. Współcześnie podstawowe znaczenie mają podatki państwowe, a podatki samorządowe (i podatki na rzecz innych związków publicznoprawnych) nie mają charakteru samoistnego. Ze względu na to, że zdolność podatkowa podatników ma granice, oraz z innych (głównie techniczno-finansowych) przyczyn podatki samorządowe i podatki na rzecz innych związków publicznoprawnych zyskują charakter dodatków do podatków państwowych i sprowadzają się do udziałów w podatkach państwowych lub też następuje podział dochodów publicznych pomiędzy państwo a samorząd terytorialny oraz ewentualnie inne instytucje prawa publicznego. Klasyfikacja według podmiotu biernego pozwala na wyróżnienie podatków od podmiotów gospodarczych oraz podatków od gospodarstw domowych. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z opodatkowaniem działalności gospodarczej prowadzonej w formie przedsiębiorstw i spółek zarobkowych, a także działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne na własne ryzyko i na własny rachunek. W drugim przypadku mamy do czynienia z opodatkowaniem gospodarstw domowych jako swoistych podmiotów osiągających dochody (głównie z pracy i ze świadczeń społecznych), ponoszących wydatki i gromadzących oszczędności. Spośród wielu jeszcze innych podziałów podatków warto wspomnieć o podziale na podatki zwyczajne i podatki nadzwyczajne, stosownie do ewentualnego podziału budżetu państwowego oraz budżetów lokalnych i regionalnych na zwyczajne i nadzwyczajne. Często wyodrębnia się z ogółu podatków tzw. podatki celowe, których istnienie stanowi naruszenie zasady jedności formalnej i materialnej budżetu, a jest niekiedy związane z istnieniem tak zwanych parabudżetów.
